UÇAK BAKIM
ONARIMI
Uçuş faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, uçağın
uçuşa hazır durumda bulunmasının sağlanması ve emniyet faktöründen
ödün vermeden maliyetlerin azaltılması amacıyla yapılan işlere
bakım denir. Bakım yapılırken bakım planlarına, bakım el kitaplarına,
üretici ve havacılık otoritesinin talimatlarına göre gerekli işlemler
yapılır. Tüm bu talimatlar uçuş güvenirliğini arttırmak ve
emniyeti sağlamak amacıyla zamanla ortaya çıkmış talimatlardır.
Bu bölümde bakım kavramı tanımlanacak, bakım
tipleri, bakım faaliyetleri, bakımın amacı, bakım kayıtları, bakımlarda
kullanılan dokümanlar ve bu dokümanların hazırlanmasında görevli
komiteler hakkında kısaca bilgiler verilecektir.
Uçak Bakımı İle İlgili Temel Kavramlar ve Kısaltmalar
AD (Airworthiness Directive): Uçuşa Elverişlilik
Yönergesi
AI (Annual Inspection ): Yıllık muayene.
ATA ( Air Transportation Association): Hava Taşımacılar
Birliği.
CSN (Cycle Since New): Motorun ilk imal
tarihinden itibaren çalıştırma sayısı.
CSO (Cycle Since Overhaul): Motorun son büyük
bakımdan sonraki çalıştırma sayısı.
CYCLE: Motor çalıştırma sayısı.
LANDING: Uçağın iniş takımlarının açılıp
kapanması
Sabit iniş takımlı uçaklar için sadece piste iniş
sayısı
Hareketli iniş takımlı uçak için açılıp/kapanma
ve iniş sayısı
LOGBOOK: Bakımların, malzeme değişikliklerinin
kaydedildiği uçak, motor ve pervanenin toplam uçuş saati vb
bilgilerin kaydedildiği defterdir.
MM (Maintenance Manuel): Bakım el kitabı (
Sivil )
OVERHAUL: Büyük bakım
SB (Servis Bulletin): Servis Bülteni
SIL (Service Instruction Letter): Görev
Bilgilendirme Mektubu
TBO ( Time Between Overhaul): İki büyük bakım
arasındaki zaman.
TSN (Time Since New): Uçağın imal tarihinden
itibaren uçtuğu toplam uçuş saati.
TSO (Time Since Overhaul): Uçağın son büyük
bakımdan sonraki uçuş saati.
Bakımın Tanımı
Bakım bir sistemin kullanım ömrü boyunca
bozulabilecek karakteristiklerini daha önceden belirlenmiş nitelik
veya nicelik seviyelerinde tutmak veya bu seviyeye getirmek için yapılan
işlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Bakımın karakteristikleri
emniyet, güvenirlik, uçuşa hazır durumda bulunma şeklinde sıralanabilir.
Bakımın tanımı başka bir şekilde şöyle tanımlanabilir.
Bakım bir elemanı eski haline getirmek yada çalışır durumda
tutabilmek amacıyla servis, tadilat, revizyon, kontrol ve durum tespiti
yapmak gibi işlerden oluşan faaliyetlerdir. Bakım faaliyetleri
sayesinde aşağıdaki koşullar yerine getirilir.
Uçuşlar emniyetle gerçekleştirilir.
Uçak güvenirliği artar.
Uçak etkili şekilde kullanılır.
Hava taşımacılığına olan toplum ilgisi arttırılır.
Sektör gelişir.
Bakımın Amaçları
Uçuş faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, uçağın
uçuşa hazır durumda bulunmasını sağlanması ve emniyet faktöründen
ödün vermeden maliyetlerin azaltılması şeklinde özetlenebilir.
Bakımı Oluşturan Faaliyetler
Uçağın üretiminden hizmetten kaldırılmasına kadar
geçen süre içinde iyi çalışır, temiz ve uçuşa elverişli bir
durumda tutulabilmesi amacıyla yapılan işlemlerin tümü bakım
faaliyetleri kapsamındadır. Bakım Yönlendirme Rehberi 3'e göre(
Maintenance Steering Guide 3, MSG-3) bakım faaliyetleri aşağıdakilerden
oluşmaktadır. Bunlar;
servis faaliyetleri, kontrol faaliyetleri,bakım
faaliyetleri, onarım faaliyetleri, tadilat faaliyetleri ve revizyon
faaliyetleridir.
Servis faaliyetleri:
Uçuş öncesi faaliyetlerdir. Temizlik işleri, kar
buz temizlenmesi, hava, yağ, su, benzin vb ikmalinin yapılması bu
faaliyete örnek verilebilir.
Kontrol faaliyetleri:
Gözle veya özel optik aletler yapılan kontroldür.
Beşe ayrılır. Bunlar operasyonel, işlevsel, genel göz kontrolü,
detaylı ve özel detaylı kontroldür.
Operasyonel kontrol: Arızaları
bulmayı amaçlayan ve bir elemanın dizaynı sırasında belirlenmiş işlevlerini
yerine getirip getirmediğini araştıran bir işlemdir. Kontrol sırasında
nicel standartlar kapsam dışında bırakılmıştır.
İşlevsel kontrol:Bir elemanın önceden
belirlenmiş sınırlar içindeki nicel standartlara göre işlevlerini
yerine getirip getirmediğinin kontrol edildiği bir işlemdir. Bu işlemin
amacı ilgili elemanın işlevsel performansını kontrol ederek arıza
ve/veya hasarın ortaya çıkarılmasıdır.
Genel göz kontrolü:Gövde iç ve dış
yüzeylerinin herhangi bir hasara karşı gözle kontrol edilmesidir.
Kolay açılabilir kapakların açılmasını ve merdiven vb araçlar
kullanarak gövde üst kısımlarına çıkmayı gerektirebilir.
Detaylı kontrol:Ayrıntılı olarak gözden
geçirmedir. Büyüteç, ayna gibi optik aletler kullanmayı
gerektirebilir.
Özel detaylı kontrol: Hasarsız
muayene yöntemleri, özel söküm yöntemleri gibi teknikler kullanarak
kontrol işlemidir.
Bakım Faaliyetleri:
Tespit edilen arızaların giderilmesi için
uygulanabilir veya programlı şekilde belirli aralıklara uygulanır.
Elemanların ve sistemlerin arızalanmasını engellemek veya varolan arızayı
gidermek amacıyla yapılır.
Onarım Faaliyetleri:
Arızalanan veya hasarlanan elemanın uçak üzerinde
veya atölyede daha önceden belirlenen standartlara geri
getirilmesidir.
Tadilat Faaliyetleri:
Uçak hizmete girdikten sonra edinilen tecrübeler doğrultusunda
güvenirlik, emniyet ve performansı arttırmak amacıyla ilgili eleman
üzerinde bazı tadilatlar yapılması istenebilir. Zorunlu tadilat, yarı
zorunlu tadilat ve keyfi tadilat şeklinde sınıflandırma yapmak mümkündür.
Bu tadilatlar servis bülteni(SB), görev bilgilendirme mektubu(SIL), uçuşa
elverişlilik yönergesi(AD) şeklinde üretici firma, havacılık
otoritesi gibi kuruluşlarca bildirilebilir.
AD (Airworthiness Directive):Uçuşa
Elverişlilik Yönergesi. Amerikan Havacılık Dairesi ( FAA) tarafından
yayınlanır Yıllık abone olma zorunluluğu vardır. Üretici firma
tarafından yayınlanan servis bültenleri FAA tarafından incelenir ve
uygulanması zorunlu görülenler AD olarak yayınlanır. Uygulanması
kesinlikle zorunludur. Uçuşa elverişlilik yönergesi on beş günde
bir yayınlanır.
Uçuşa elverişlilik yönergeleri AD 97-06-10 şeklinde
yayınlanır. Burada 97 hangi yılda yayınlandığını gösterir. 06 yılın
hangi haftasında yayınlandığını gösterir. 10 ise o hafta yayınlanan
kaçıncı AD olduğunu gösterir. Örnek olarak verilen AD; 1997 yılının
12. haftasında (06*2=12 {iki haftada bir yayınlanır}), 12.haftanın
10 numaralı AD'si olarak yayınlanmıştır.
SB (Servis Bulletin): Servis Bülteni.
Eleman üzerinde yapılması gereken tadilat hakkında bilgileri kapsar.
Uçak, motor, teçhizat ve pervane üreten firmalarca yayınlanır ve uçak
kullanıcılarına gönderilir. Servis bültenlerinin uçak sahiplerine
ulaşması için yıllık abone ücretleri ödenir. Aksi takdirde üretici
firma tarafından gönderilmez. Uçak elemanları üzerinde hatalar
varsa üretici firma tarafından bilgi vermek amacıyla yayınlanır. Üretici
firmalara göre değişiklik gösterse de genle olarak servis bültenleri
üç çeşittir. Zorunlu servis bülteni, öneri nitelindeki servis bülteni,
optimal servis bülteni. Fransız Sivil Havacılık Dairesi tarafından
yayınlanan servis bülteni CN olarak bilinmektedir.
Zorunlu servis bültenleri; uygulanması mutlaka
gereklidir. En son uygulama tarihi, saati ve motor çalıştırma sayısı
servis bülteninde bildirilir. Bu zamanda önce mutlaka uygulanmalıdır.
Öneri niteliğindeki servis bültenleri; uygulanması
zorunlu olmayan üretici firmanın tavsiyesi niteliğindeki servis bültenleridir.
Kullanıcı isteğine bağlı olarak uygulanır.
Optimal servis bültenleri; öneri niteliğindeki
servis bültenleri ile benzerlik gösteririler.
SIL (Service Instruction Letter): Görev
Bilgilendirme Mektubu. Herhangi bir eleman yada uçak hakkında daha
sonradan edinilen bilgileri aktarır. Servis bültenleri gibi üretici
firmalar tarafından yayınlanır ve uçak kullanıcılarına bilgi
niteliğindedir.
Revizyon Faaliyetleri:
Üretici firmanın izin olmadan yapılamayan fabrika
seviyesi bakımdır. Belirli bir uçuş süresini tamamlamış olan bir
uçağın, bir ana bakım ünitesinde sökülerek, gerekli bakımın yapılması
veya değiştirilmesi, varsa kimi tadilatların uygulanması, sonuç
olarak uçağın sıfırlanarak yeniden monte edilmesi, gerekli tüm yer
testlerinin ve deneme uçuşlarının yapılması, boyanması ve yeniden
sertifiye edilmesi işlemlerinin tümüdür. Komple revizyondan çıkan
bir uçak model ve tip açısından eski, yapısal durum ve performans
karakteristikleri açısından yeni bir uçak sayılır. Revizyon bakım-onarım
faaliyetlerinin en kapsamlısı ve en zorudur. Uygulayıcıya yüksek
yatırım maliyeti yükler. Bunun yanı sıra geniş bilgi birikimi ve
deneyim isteyen bir işlemdir.
Bakım Mevzuatlarının Zaman İçinde Değişimi
Bakım mevzuatlarının zaman içinde değiştirilmesinin
en önemli nedenleri arasında; uçuş faaliyetlerinde emniyeti arttırmak
ve maliyet etkin bakım programlarının geliştirilmesi bulunmaktadır.
Bakım mevzuatlarında emniyetli kullanım ömrü, emniyet etkin arıza
oluşumu, hasar toleransı şeklinde üç ayrı kavram bulunmaktadır.
Bu kavramlar zaman içinde gelişmişlerdir.
Emniyetli kullanım ömrü (Safe-Life):
Zaman sınırlı kullanım ömrü belirlenmekte ve bu zaman sınırı
dolduğunda parça mutlaka yenisi ile değiştirilmektedir. Örnek iniş
takımları verilebilir.
Emniyet etkin arıza oluşumu (Fail-Safe):
Sistemlerin, herhangi bir arızanın kötü sonuçlar doğuracak başka
bir arızayı meydana getirmesini engelleyecek biçimde dizayn
edilmesidir. Arıza meydana geldiğinde arızanın meydana geldiği kısma
binen yükler komşu sistemler ve parçalar tarafından karşılanır.
Hasar Toleransı (Damage Tolerance): Yapısal
elemanlarda oluşacak hasarların ortaya çıkarılıncaya kadar geçen
süre içinde, ilgili yapısal elemanın oluşacak ek yükleri kaldırabileceği
şekilde dizayn edilmesidir.
Bakım Dokümanlarının Hazırlanmasında Görevli
Komiteler
Uçak bakımında kullanılacak dokümanlar aşağıdaki
komitelerin çalışmaları sayesinde ortaya çıkmaktadır. Bu
komiteler şunlardır;
İşleticilerden ve üretici firma temsilcilerinden oluşan
yapılacak işleri yöneten "Endüstri Yönlendirme Komitesi (ISC)".
İşleticilerden, gövde,motor ve ekipman üreticilerinden
oluşan ve gerekli işleri yapan "Bakım Çalışma Grupları (MWG)".
Uçak üreticisi, sivil havacılık otoritelerinden oluşan
ve yapılan işleri onaylayan "Bakım İnceleme Grubu (MRB)".
Endüstri Yönlendirme Komitesi ile koordinasyon içinde
çalışan Bakım Çalışma Grupları öneri niteliğindeki temel bakım
programını hazırlarla ve Bakım İnceleme Grubunun incelemesine
sunar. Bakım İnceleme Grubu gerekli incelemeleri yaptıktan sonra
incelemeyi kabul etmesi durumunda Bakım İnceleme Grubu Raporu (MRBR)
adı verilen ve kesinleşmiş Temel Bakım Programını içeren doküman
yayınlamaktadır.
Bakım Kavramları
Uçaklara uygulanan bakım programları, genellikle uçağın
imal edildiği ülkenin sivil havacılık otoritesi tarafından
onaylanan ve uçak imalatçısı tarafından yayınlanan bakım inceleme
raporu ve bakım planlama dokümanlarında belirtilen kurallar ve
prensipler doğrultusunda kullanıcının bulunduğu ülkenin sivil
havacılık otoritesinin onayı ile yürürlüğe girer. Bakım programında
uçağa uygulanacak bakım tipleri ve periyotları belirtilir. Uygulanan
bakımların içeriği, süresi bakıma alınan uçağın tipine ve uçuş
süresine bağlıdır.
Nerede ve ne kadar süre ile uygulandığına bakılmaksızın
genellikle bakım uygulamalarında aşağıdaki kavramlar göz önünde
bulundurulur.
Zaman sınırlı bakım (Hard-Time): Tüm
parçalar takılıp sökülür. Eleman için belirlenen kullanım ömrü
dolduğunda elemanın işlevini yerine getirip getirmediğine bakılmaksızın
atılması veya revize edilmesi söz konusudur. Uçuş emniyetini doğrudan
etkileyen parçalarda bu bakım yapılır. Önleyici bakım kapsamındadır.
Örnek olarak türbin palleri, hidrolik sıvı taşıyan borular
verilebilir.
Uygun durum kontrolü (On-condition): Bazı
parçaların planlı bir biçimde sökülüp atılmaları yerine
durumları kontrol edilir. İyi sonuçlar alınırsa kullanımına devam
edilmektedir. Önleyici bakım kapsamındadır. Örnek olarak fren ve
lastikler verilebilir.
Durumun zaman içinde incelenmesi (Condition
Monitoring): Meydana gelen arızalar hakkında bilgiler toplanmakta,
bunlar incelenmekte ve ilgili elemanlarda gerekli düzeltmeler yapılmaktadır.
Arızalandıklarında uçuş emniyetini etkilemeyecek elemanlar bu
kapsama alınmakta ve herhangi bir bakım faaliyeti
gerektirmemektedirler. Tüm elektronik komponentler ile karmaşık yapılı
mekanik parçaların birçoğu bu bakım yöntemi kapsamındadır.
Durumun zaman içinde incelenmesi düzeltici bakım kapsamındadır.
Bakımın Sınıflandırılması
Uçak bakımları yapıldıkları yere göre, yapıldıkları
süreye göre ve yapılış amaçlarına göre sınıflandırılırlar.
Yapıldıkları yere göre:
Bakımlar yapıldığı yere göre dörde ayrılmıştır.
Uçuş hattında yapılan bakım faaliyetleri
Bakım tesislerinde yapılan bakım faaliyetleri
Uçak üzerinde yapılan bakım faaliyetleri
Uçak üzerinde yapılmayan bakım faaliyetleri.
Uçuş hattında yapılan bakım faaliyetleri,
genellikle uçağın uçuşa verilebilmesi için yapılan faaliyetleri
kapsamaktadır. Bunlar servis, uçuşa elverişlilik için yapılan göz
ve operasyonel kontroller, uçağın uçuşa verilmesini engelleyen bir
arıza olduğunda hatta değiştirilebilen ünite adı verilen LRU'ların
değiştirilmesi ve hatta motorun değiştirilmesi gereken
faaliyetlerdir. Bakım tesislerinde yapılan değişiklikler ise bu
kapsamın dışında kalarak atölyede ve hangarda yapılan tüm
faaliyetleri içermektedir.
Bu sınıflandırmanın amacı, bakım faaliyetlerini,
doğrudan uçak üzerinde mi yoksa başka bir yerde mi yapıldığının
belirlenmesidir. Uçak üzerinde yapılmayan bakım faaliyetleri ilgili
atölyelerde yapılmaktadır. Atölyelerdeki bakım faaliyetlerine motor
revizyonları, elektronik komponent tamiri ile mekanik komponent tamir
ve revizyonu örnek olarak verilebilir. Uçak üzerinde yapılan bakım
faaliyetleri ise genellikle uçuş hattında yapılan değişiklikler ve
bakım faaliyetleri kapsamındadır.
Yapıldıkları süreye göre:
Bakımları yapıldıkları süreye göre üçe ayrılmıştır.
Küçük bakım
Orta seviye bakım
Büyük bakım
Küçük bakım; 24 saat veya daha az süren bakımları
ve bu süre içinde giderilebilecek arızalar üzerindeki faaliyetleri
kapsamakta ve genellikle hatta yapılmaktadır.
Orta seviye bakım; 7 güne kadar bir zaman dilimini
kapsayan bu bakımlar bakım tesislerinde yapılır.
Büyük bakım; Uçağın zamana bağlı olarak yaşlanması
sonucunda ortaya çıkan bakım gereksinimlerine ihtiyaç duyulmaktadır.
7 günden daha fazla zaman gerektiren büyük bakımlar, yapısal
kontrol ve tamirler, gövdenin yeniden boyanması, yolcu kabininin
yeniden düzenlenmesi ve uzun zaman alacak tadilatlar gibi faaliyetleri
kapsamaktadır. Bununla birlikte, büyük bakımlar gerekli donanıma
sahip bakım tesislerinde yapılmaktadır.
Yapılış amaçlarına göre:
Bakımlar yapılış amacına göre ikiye ayrılmıştır.
Önleyici bakım
Düzeltici bakım
Önleyici bakım; sistemlere gerekli
bakımlar arıza oluşmasını beklemeden önceden yapılır. Böylece
arızalar önlenmiş olur. Programlı bakımlar önleyici bakım kapsamında
yer almaktadır.
Programlı Bakımlar
Yapımcı firma tarafından bakım el kitaplarında
belirlenen aralıklarla uygulanan uçak yapısındaki sistemler ve
elemanlar arızalansın veya arızalanmasın kontrol edilip, yapımcı
firma tarafından belirlenen sınırlayıcı koşullara uygunluğunun
belirlendiği uymuyorsa değiştirildiği günlük,aylık veya yıllık
olarak programlanabilen bakımlardır. Programlı bakımlar belirli sürelerde
uygulanır ve çeşitli kodlara sahiptir. Zaman aralıkları ve kodlar uçağın
cinsine, bakımı uygulayan kuruluşun bakım planına ve şirketlere göre
değişiklik gösterebilir. Genellikle programlı bakım periyotları
A,B,C,D,E ve benzeri harflerle simgelendirilir. Her bir bakım periyodu
bir öncekinden daha kapsamlı ve daha uzun süre alan bakımlardır.
Programlı bakımlar servis, kontrol, çalışma ve
fonksiyon kontroller ile bazen az miktarda yapısal kontrolü kapsar.
A,B,C bakımlarında, tüm uçak sistemleri ( motor, kumanda sistemleri,
iniş takımları vs. ) kontrol, servis ve test işlemlerinden geçirilir,
gerek yolcu kabini içinde, gerek kabin dışında yani kanatlar, motor,
kuyruk bölgesinde dışarıdan görülemeyen yerlere erişilerek
kontroller yapılmakta, hasarlı bulunan parçalar yenilenmekte, gerekli
servis ve test işlemlerinden sonra açılan bölgeler tekrar kapatılmaktadır.
Bakım çıkışında tüm sistemler ve uçak için
hayati önem taşıyan motorlar detaylı bir test bir programından geçirilir
ve tüm sonuçlar uçak bakım kitaplarında tarif edildiği şekilde
olumlu ise uçak sefere verilir.
Büyük bakımlar; D ve daha sonraki bakımları
kapsar. Bu tip bakımlarda daha çok yapısal kontrol ve tamirlerin
uygulandığı ağır bakımlardır. Uçağın bu bakımlarda yerde kalış
süresi uçağın yaşı ve uçuş saati ile doğru orantılıdır. Bakım
süresi on beş günden üç aya kadar uzayabilir. Korozyon kontrolü ve
giderilmesi, iniş takımı gibi büyük komponentlerin değiştirilmesi,
büyük çaplı modifikasyonların uygulanması da bu bakımlarda yapılır.
Bakım ekibinin çalışması burada bitmemekte, bakım
esnasında yapılan tüm işlemler, işin muhteviyatı, yapan kişinin
imzası, lisans numarası, iş yapılırken kullanılan uçak imalatçısının
dokümanlarının ismi, işin yapıldığı gün, saat ve çalışılan
toplam sürenin kaydedildiği yazılı formlar toplanarak uçağın
siciline kaydedilmek üzere saklanmaktadır.
Düzeltici bakım; oluşan arızalar
giderilir. Arıza yapma olasılığı zamana bağlı olmayan elemanları
kapsar. Programsız bakımlar düzeltici bakım kapsamında yer almaktadır.
Programsız Bakımlar
Bir parçanın bilinen veya tahmin edilen arızasının
düzeltilerek belirlenen duruma geri getirmek için yapılan bakım
faaliyetleri olarak tanımlanır. Başka bir deyişle programsız bakım,
ortaya çıkan arızaların yada hasarların giderilmesi için yapılan
bakım faaliyetleridir.
Uçuş esnasında veya kontroller esnasında uçuş
emniyetini tehlikeye düşürücü herhangi bir arızanın oluşması
durumunda derhal uygulanan, bu yapılmadan uçağın servise verilmesi mümkün
olmayan bakımlardır. Kuş çarpması, yıldırım çarpması, sert iniş
programsız bakım doğuran sebeplere örnek olarak verilebilir.
Bu bakımlarda hangarın ne kadar işgal edileceği,
uçağın uçuştan ne kadar süre alıkonulacağı bilinemez. Bir uçak
tipi seçiminde toplam programsız bakım süresinin, toplam uçuş süresine
oranı göz önünde bulundurulur. Eğer bu rakam büyük ise uçağın
satın alınması tercih edilmez. Şirketlerin bakım planlarında ve uçuş
planlarında programsız bakıma yer verilmez.
Bakım Kayıtlarının Tutulması
Uçak (gövde), motor, pervane ve teçhizata uygulanan
bakımlar logbook (kayıt defteri) denilen defterlere kayıt edilir. Uçak
(gövde), motor ve pervane için ayrı ayrı defter tutulmaktadır. Yani
bir uçağın üç adet logbook'u bulunmaktadır.
Kayıt defterlerine; uygulanan bakımlar, AD, SB, SIL
uygulamaları, büyük malzeme değişiklikleri, uçağın uçuş saati,
landing sayısı, TSN, TSO sayıları, motorun uçuş saati, CSN, CSO
sayıları, pervanenin uçuş saati gibi bilgiler kaydedilir. Bu kayıtların
yapılması zorunludur. Kayıt defteri kayıtlarını bakım kontrol bölümü
tutar.
Teçhizat bakımları, malzeme değişiklikleri, SB, SIL,
AD uygulamaları vb uçak(gövde) kayıt defterine kayıt edilir. Teçhizat
için ayrıca kayıt defteri tutulmaz.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün yaptığı
denetimlerde kayıt defterleri incelenir.
Uçaklar Bakımlarında Konum Belirtme
Sistemi:
Uçağın servis, bakım ve onarımında, komponentin
yerini ve uçağın referans noktalarını belirtmek için bir sistem
oluşturmak ve kullanmak gerekmektedir. Bu tip bir sistemde gövde,
kanatlar, motor kaportası, kuyruk ve iniş takımları için referans
hatlar ve istasyon numaraları oluşturulur. Geniş uçaklar için
Amerikan Hava Taşımacılar Birliği ( ATA- Air Transport Association
of America) yer belirleme sistemi için bazı alanlar belirlemiştir.
Bunlar daha ileride anlatılacaktır.
Uçağın herhangi bir yapısal elemanını, kanat çerçevelerini,
gövde balkhedlerini vb gibi elemanların yerini göstermek amacıyla
kullanılan birçok numaralandırma sistemi vardır. Birçok üretici,
istasyon belirtme şeklinde bir numaralandırma sistemi kullanır.
Burada uçağın burunu sıfırıncı istasyon olarak adlandırılır ve
diğer istasyonlar sıfırıncı istasyona olan uzaklıkları (inch
olarak) cinsinden numaralandırılır. Böylece teknik resim okunurken
"gövde çerçeve istasyonu 137" görülünce bunun burundan
itibaren 137inch mesafede olduğu anlaşılır.
Yapının uçağın merkez hattının sağında mı
solunda mı olduğunu belirtmek için çoğu üretici merkez hattı sıfır
istasyonu olarak belirtir. Eleman uçağın sağında veya solunda
olarak ve istasyon numarası ile belirtilir. Aşağıdaki listede birçok
üretici tarafından kullanılan konum belirtme sistemleri ve açıklamaları
yer almaktadır.
Gövde İstasyonları (Fuselage Station, Fus. Sta.
veya F.S.): Referans alınan sıfır noktasına göre inch cinsinden
numaralandırmadır. Referans alınan nokta genellikle uçağın
burnundan geçtiği varsayılan hayali çizgidir ve tüm uzaklıklar
bu noktaya göre belirtilir. Verilen noktanın mesafesi merkez hattına
paralel olarak burundan kuyruğa doğru ölçülür. Bazı üreticiler
gövde istasyonlarını B.S (Body Station) olarak ta göstermektedir.
Merkez Hattı (Buttock Line veya Butt Line veya B.L):
Burundan kuyruğa doğru yatay merkezi hattın sağından ve
solundan ölçülen mesafelerdir.
Su Hattı (Water Line W.L.): Ölçülen yüksekliğe
göre numaralandırmadır. Yer seviyesinden veya gövdenin alt hizasından
ölçülen mesafelerdir.
Aileron İstasyonu (A.S): Kanatçığın iç kısmından
dış kısmına doğru iç kısma paralel olarak ve kanat arka sparına
dik olarak ölçülen mesafelerdir.
Flap istasyonu (F.S): Flabın içinden dışına doğru
kanadın arka sparına dik ve flabın iç kenarına paralel şekilde
ölçülen mesafelerdir.
Motor Kaporta İstasyonları (Nacelle Station veya
N.S): Hayali su hattına dik şekilde kanat ön sparının önünden
veya arkasından ölçülen mesafelerdir.
Ayrıca büyük uçaklarda yatay stabilize istasyonu(H.S.S),
dikey stabilize istasyonu(V.S.S), motor istasyonu(P.P.S) vb. gibi ölçüler
belirtilebilir. Bu gibi durumlarda uçağın herhangi bir konumu
belirtilmeden önce üreticinin terminolojisine ve konum istasyon
sistemine danışılmalıdır.
Daha önce açıklandığı üzere uçak alanları (zoning)
ATA-100'de belirtilmiştir. Daha detaylı bilgi için ATA-100'e başvurulmalıdır.
Burada temel alan prensipleri anlatılacaktır.
Alanlar büyük alan, büyük alt alan ve basit alan şeklinde
ayrılır. Büyük alan üç rakamlı ( XYZ )nin ilk rakamı X ile
belirtilir. Örneğin;
Büyük Alanlar;
100 Gövdenin alt yarısı- arka basınç bulkheadine
kadar
200 Gövdenin üst yarısı- arka basınç bulkheadine
kadar
300 Kuyruk ve arka basınç bulkheadi
400 Motorlar ve destekler/paylonlar
500 Sol kanat
600 Sağ kanat
700 İniş takımları ve iniş takımları kapakları
800 Kapılar
900 Standart numaralandırmada belirtilmeyen ve uçak
tiplerinde yaygın olmayan farklı
yerler
Büyük alt alanlar üç rakamlı (XYZ)nin ikinci rakamı
olan Y ile belirtilir. 300 numaralı büyük alan( kuyruk ve arka basınç
bulkheadi) aşağıdaki büyük alt alanlara ayrılabilir.
Büyük alt alanlar;
310 Basınç bulkheadinin gövde arkası
320 Dikey stabilize ve istikamet dümeni
330 Sol yatay stabilize ve irtifa dümeni
340 Sağ yatay stabilize ve irtifa dümeni
Basit alanlar üç rakamlı (XYZ)nin son rakamı Z ile
belirtilir. 320 büyük alt alanı(dikey stabilize ve istikamet dümeni)
aşağıdaki gibi basit alanlara ayrılabilir.
Basit alanlar;
321 Dikey stabilize hücum kenarı
322 Dikey stabilize yardımcı spardan ön spara
323 Ön spardan arka spara
324 Arka spardan firar kenarına
325 İstikamet dümeninin alt kısmı
326 İstikamet dümeninin üst kısmı
327 Dikey stabilizenin ucu
Yukarıdaki örneklerde de görüleceği üzere
numaralandırma sistemi ile belirtilen yerlere tereddüt etmeden ulaşmak,
bakım servis vb işlemler için kolaylık sağlamaktadır. Böylece
belirtilen yer her kişiye göre değişiklik göstermemekte belli bir
standart sağlanmaktadır. Uçak üreticilerine ve tiplerine göre
uygulanan numaralandırma sistemi ilgili kitaplardan öğrenilmelidir.
Bu sistemle hangi elemanın uçağın neresinde bulunduğu veya hangi
komponentle ilişkisi olduğu hakkında bilgi edinilebilir.
Uçak bakımında kullanılan
ATA-100 Chapters için tıklayınız.
Pistonlu Motorlarda Silindir Revizyonu için tıklayınız.
