4. UÇAK BAKIM ONARIMI
Uçuş
faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, uçağın uçuşa hazır
durumda bulunmasının sağlanması ve emniyet faktöründen ödün
vermeden maliyetlerin azaltılması amacıyla yapılan işlere
bakım denir. Bakım yapılırken bakım planlarına, bakım el
kitaplarına, üretici ve havacılık otoritesinin talimatlarına
göre gerekli işlemler yapılır. Tüm bu talimatlar uçuş güvenirliğini
arttırmak ve emniyeti sağlamak amacıyla zamanla ortaya çıkmış
talimatlardır.
Bu bölümde bakım
kavramı tanımlanacak, bakım tipleri, bakım faaliyetleri, bakımın
amacı, bakım kayıtları, bakımlarda kullanılan dokümanlar
ve bu dokümanların hazırlanmasında görevli komiteler hakkında
kısaca bilgiler verilecektir.
4.1 Uçak Bakımı
İle İlgili Temel Kavramlar ve Kısaltmalar
AD (Airworthiness Directive): Uçuşa Elverişlilik Yönergesi
AI (Annual Inspection ): Yıllık muayene.
ATA ( Air Transportation Association): Hava Taşımacılar Birliği.
CSN (Cycle Since New): Motorun ilk imal tarihinden itibaren çalıştırma
sayısı.
CSO (Cycle Since Overhaul): Motorun son büyük bakımdan sonraki çalıştırma
sayısı.
CYCLE: Motor
çalıştırma sayısı.
LANDING: Uçağın
iniş takımlarının açılıp kapanması
Sabit iniş takımlı
uçaklar için sadece piste iniş sayısı
Hareketli iniş takımlı
uçak için açılıp/kapanma ve iniş sayısı
LOGBOOK: Bakımların,
malzeme değişikliklerinin kaydedildiği uçak, motor ve
pervanenin toplam uçuş saati vb bilgilerin kaydedildiği
defterdir.
MM (Maintenance Manuel): Bakım el kitabı ( Sivil )
OVERHAUL: Büyük
bakım
SB (Servis Bulletin): Servis Bülteni
SIL (Service Instruction Letter): Görev
Bilgilendirme Mektubu
TBO ( Time Between Overhaul): İki büyük bakım arasındaki zaman.
TSN (Time Since New): Uçağın imal tarihinden itibaren uçtuğu
toplam uçuş saati.
TSO (Time Since Overhaul): Uçağın son büyük bakımdan sonraki uçuş
saati.
4.2. Bakımın
Tanımı
Bakım bir sistemin
kullanım ömrü boyunca bozulabilecek karakteristiklerini daha
önceden belirlenmiş nitelik veya nicelik seviyelerinde tutmak
veya bu seviyeye getirmek için yapılan işlerin tümü olarak
tanımlanmaktadır. Bakımın karakteristikleri emniyet, güvenirlik,
uçuşa hazır durumda bulunma şeklinde sıralanabilir.
Bakımın tanımı
başka bir şekilde şöyle tanımlanabilir. Bakım bir elemanı
eski haline getirmek yada çalışır durumda tutabilmek amacıyla
servis, tadilat, revizyon, kontrol ve durum tespiti yapmak gibi işlerden
oluşan faaliyetlerdir. Bakım faaliyetleri sayesinde aşağıdaki
koşullar yerine getirilir.
Uçuşlar emniyetle
gerçekleştirilir.
Uçak güvenirliği
artar.
Uçak etkili şekilde
kullanılır.
Hava taşımacılığına
olan toplum ilgisi arttırılır.
Sektör gelişir.
4.3. Bakımın
Amaçları
Uçuş
faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, uçağın uçuşa hazır
durumda bulunmasını sağlanması ve emniyet faktöründen ödün
vermeden maliyetlerin azaltılması şeklinde özetlenebilir.
4.4. Bakımı
Oluşturan Faaliyetler
Uçağın üretiminden
hizmetten kaldırılmasına kadar geçen süre içinde iyi çalışır,
temiz ve uçuşa elverişli bir durumda tutulabilmesi amacıyla
yapılan işlemlerin tümü bakım faaliyetleri kapsamındadır.
Bakım Yönlendirme Rehberi 3'e göre( Maintenance Steering Guide
3, MSG-3) bakım faaliyetleri aşağıdakilerden oluşmaktadır.
Bunlar;
servis faaliyetleri,
kontrol faaliyetleri,bakım faaliyetleri, onarım faaliyetleri,
tadilat faaliyetleri ve revizyon faaliyetleridir.
4.4.1. Servis faaliyetleri:
Uçuş öncesi
faaliyetlerdir. Temizlik işleri, kar buz temizlenmesi, hava, yağ,
su, benzin vb ikmalinin yapılması bu faaliyete örnek
verilebilir.
4.4.2. Kontrol faaliyetleri:
Gözle veya özel
optik aletler yapılan kontroldür. Beşe ayrılır. Bunlar
operasyonel, işlevsel, genel göz kontrolü, detaylı ve özel
detaylı kontroldür.
4.4.2.1. Operasyonel kontrol: Arızaları bulmayı amaçlayan ve bir
elemanın dizaynı sırasında belirlenmiş işlevlerini yerine
getirip getirmediğini araştıran bir işlemdir. Kontrol sırasında
nicel standartlar kapsam dışında bırakılmıştır.
4.4.2.2. İşlevsel
kontrol:Bir elemanın önceden belirlenmiş sınırlar içindeki
nicel standartlara göre işlevlerini yerine getirip getirmediğinin
kontrol edildiği bir işlemdir. Bu işlemin amacı ilgili elemanın
işlevsel performansını kontrol ederek arıza ve/veya hasarın
ortaya çıkarılmasıdır.
4.4.2.3. Genel göz kontrolü:Gövde iç ve dış yüzeylerinin herhangi
bir hasara karşı gözle kontrol edilmesidir. Kolay açılabilir
kapakların açılmasını ve merdiven vb araçlar kullanarak gövde
üst kısımlarına çıkmayı gerektirebilir.
4.4.2.4. Detaylı
kontrol:Ayrıntılı olarak gözden geçirmedir. Büyüteç,
ayna gibi optik aletler kullanmayı gerektirebilir.
4.4.2.5. Özel
detaylı kontrol: Hasarsız muayene yöntemleri, özel söküm
yöntemleri gibi teknikler kullanarak kontrol işlemidir.
4.4.3. Bakım
Faaliyetleri:
Tespit edilen arızaların
giderilmesi için uygulanabilir veya programlı şekilde belirli
aralıklara uygulanır. Elemanların ve sistemlerin arızalanmasını
engellemek veya varolan arızayı gidermek amacıyla yapılır.
4.4.4. Onarım
Faaliyetleri:
Arızalanan veya
hasarlanan elemanın uçak üzerinde veya atölyede daha önceden
belirlenen standartlara geri getirilmesidir.
4.4.5. Tadilat Faaliyetleri:
Uçak hizmete
girdikten sonra edinilen tecrübeler doğrultusunda güvenirlik,
emniyet ve performansı arttırmak amacıyla ilgili eleman üzerinde
bazı tadilatlar yapılması istenebilir. Zorunlu tadilat, yarı
zorunlu tadilat ve keyfi tadilat şeklinde sınıflandırma yapmak mümkündür. Bu tadilatlar servis bülteni(SB),
görev bilgilendirme mektubu(SIL), uçuşa elverişlilik yönergesi(AD)
şeklinde üretici firma, havacılık otoritesi gibi kuruluşlarca
bildirilebilir.
4.4.5.1. AD (Airworthiness Directive):Uçuşa Elverişlilik Yönergesi. Amerikan
Havacılık Dairesi ( FAA) tarafından yayınlanır Yıllık
abone olma zorunluluğu vardır. Üretici firma tarafından yayınlanan
servis bültenleri FAA tarafından incelenir ve uygulanması
zorunlu görülenler AD olarak yayınlanır. Uygulanması
kesinlikle zorunludur. Uçuşa
elverişlilik yönergesi on beş günde bir yayınlanır.
Uçuşa elverişlilik
yönergeleri AD 97-06-10 şeklinde yayınlanır. Burada 97 hangi
yılda yayınlandığını gösterir. 06 yılın hangi haftasında
yayınlandığını gösterir. 10 ise o hafta yayınlanan kaçıncı
AD olduğunu gösterir. Örnek olarak verilen AD; 1997 yılının
12. haftasında (06*2=12 {iki haftada bir yayınlanır}), 12.haftanın
10 numaralı AD'si olarak yayınlanmıştır.
4.4.5.2. SB (Servis Bulletin): Servis Bülteni. Eleman üzerinde yapılması
gereken tadilat hakkında bilgileri kapsar. Uçak, motor, teçhizat
ve pervane üreten firmalarca yayınlanır ve uçak kullanıcılarına
gönderilir. Servis bültenlerinin uçak sahiplerine ulaşması için
yıllık abone ücretleri ödenir. Aksi takdirde üretici firma
tarafından gönderilmez. Uçak elemanları üzerinde hatalar
varsa üretici firma tarafından bilgi vermek amacıyla yayınlanır.
Üretici firmalara göre değişiklik gösterse de genle olarak
servis bültenleri üç çeşittir. Zorunlu servis bülteni, öneri
nitelindeki servis bülteni,
optimal servis bülteni. Fransız Sivil Havacılık Dairesi tarafından
yayınlanan servis bülteni CN olarak bilinmektedir.
Zorunlu servis bültenleri;
uygulanması mutlaka gereklidir. En son uygulama tarihi, saati ve
motor çalıştırma sayısı servis bülteninde bildirilir. Bu
zamanda önce mutlaka uygulanmalıdır.
Öneri niteliğindeki
servis bültenleri; uygulanması zorunlu olmayan üretici firmanın
tavsiyesi niteliğindeki servis bültenleridir. Kullanıcı isteğine
bağlı olarak uygulanır.
Optimal servis bültenleri; öneri niteliğindeki servis bültenleri
ile benzerlik gösteririler.
4.4.5.3. SIL (Service Instruction Letter): Görev Bilgilendirme Mektubu. Herhangi bir
eleman yada uçak hakkında daha sonradan edinilen bilgileri
aktarır. Servis bültenleri gibi üretici firmalar tarafından
yayınlanır ve uçak kullanıcılarına bilgi niteliğindedir.
4.4.6. Revizyon Faaliyetleri:
Üretici firmanın
izin olmadan yapılamayan fabrika seviyesi bakımdır. Belirli
bir uçuş süresini tamamlamış olan bir uçağın, bir ana bakım
ünitesinde sökülerek, gerekli bakımın yapılması veya değiştirilmesi,
varsa kimi tadilatların uygulanması, sonuç olarak uçağın sıfırlanarak
yeniden monte edilmesi, gerekli tüm yer testlerinin ve deneme uçuşlarının
yapılması, boyanması ve yeniden sertifiye edilmesi işlemlerinin tümüdür. Komple revizyondan çıkan
bir uçak model ve tip açısından eski, yapısal durum ve
performans karakteristikleri açısından yeni bir uçak sayılır.
Revizyon bakım-onarım faaliyetlerinin en kapsamlısı ve en
zorudur. Uygulayıcıya yüksek yatırım maliyeti yükler. Bunun yanı sıra geniş
bilgi birikimi ve deneyim isteyen bir işlemdir.
4.5. Bakım
Mevzuatlarının Zaman İçinde Değişimi
Bakım mevzuatlarının
zaman içinde değiştirilmesinin en önemli nedenleri arasında;
uçuş faaliyetlerinde emniyeti arttırmak ve maliyet etkin bakım
programlarının geliştirilmesi bulunmaktadır. Bakım
mevzuatlarında emniyetli kullanım ömrü, emniyet etkin arıza
oluşumu, hasar toleransı şeklinde üç ayrı kavram
bulunmaktadır. Bu kavramlar zaman içinde gelişmişlerdir.
4.5.1. Emniyetli kullanım ömrü (Safe-Life):
Zaman sınırlı kullanım ömrü belirlenmekte ve bu zaman sınırı
dolduğunda parça mutlaka yenisi ile değiştirilmektedir. Örnek
iniş takımları verilebilir.
4.5.2. Emniyet
etkin arıza oluşumu (Fail-Safe): Sistemlerin,
herhangi bir arızanın kötü sonuçlar
doğuracak başka bir arızayı meydana getirmesini engelleyecek
biçimde dizayn edilmesidir. Arıza meydana geldiğinde arızanın
meydana geldiği kısma binen yükler komşu sistemler ve parçalar
tarafından karşılanır.
4.5.3. Hasar
Toleransı (Damage Tolerance): Yapısal elemanlarda oluşacak hasarların
ortaya çıkarılıncaya kadar geçen süre içinde, ilgili yapısal
elemanın oluşacak ek yükleri kaldırabileceği şekilde dizayn
edilmesidir.
4.6. Bakım
Dokümanlarının Hazırlanmasında Görevli Komiteler
Uçak bakımında
kullanılacak dokümanlar aşağıdaki komitelerin çalışmaları
sayesinde ortaya çıkmaktadır. Bu komiteler şunlardır;
İşleticilerden ve
üretici firma temsilcilerinden oluşan yapılacak işleri yöneten
"Endüstri Yönlendirme Komitesi (ISC)".
İşleticilerden, gövde,motor
ve ekipman üreticilerinden oluşan ve gerekli işleri yapan
"Bakım Çalışma Grupları (MWG)".
Uçak üreticisi,
sivil havacılık otoritelerinden oluşan ve yapılan işleri
onaylayan "Bakım İnceleme Grubu (MRB)".
Endüstri Yönlendirme Komitesi ile koordinasyon içinde çalışan
Bakım Çalışma Grupları öneri niteliğindeki temel bakım
programını hazırlarla ve Bakım İnceleme Grubunun
incelemesine sunar. Bakım İnceleme Grubu gerekli incelemeleri
yaptıktan sonra incelemeyi kabul etmesi durumunda Bakım İnceleme Grubu Raporu (MRBR) adı
verilen ve kesinleşmiş Temel Bakım Programını içeren doküman
yayınlamaktadır.
4.7. Bakım
Kavramları
Uçaklara uygulanan
bakım programları, genellikle uçağın imal edildiği ülkenin
sivil havacılık otoritesi tarafından onaylanan ve uçak imalatçısı
tarafından yayınlanan bakım inceleme raporu ve bakım planlama
dokümanlarında belirtilen kurallar ve prensipler doğrultusunda
kullanıcının bulunduğu ülkenin sivil havacılık
otoritesinin onayı ile yürürlüğe girer. Bakım programında uçağa uygulanacak bakım tipleri ve
periyotları belirtilir. Uygulanan bakımların içeriği, süresi
bakıma alınan uçağın tipine ve uçuş süresine bağlıdır.
Nerede ve ne kadar süre
ile uygulandığına bakılmaksızın genellikle bakım
uygulamalarında aşağıdaki kavramlar göz önünde
bulundurulur.
4.7.1. Zaman sınırlı
bakım (Hard-Time): Tüm parçalar takılıp sökülür.
Eleman için belirlenen kullanım ömrü dolduğunda elemanın işlevini
yerine getirip getirmediğine bakılmaksızın atılması veya
revize edilmesi söz konusudur. Uçuş emniyetini doğrudan
etkileyen parçalarda bu bakım yapılır. Önleyici bakım
kapsamındadır. Örnek olarak türbin palleri, hidrolik sıvı
taşıyan borular verilebilir.
4.7.2. Uygun durum kontrolü (On-condition): Bazı parçaların planlı bir biçimde sökülüp
atılmaları yerine durumları kontrol edilir. İyi sonuçlar alınırsa
kullanımına devam edilmektedir. Önleyici bakım kapsamındadır.
Örnek olarak fren ve lastikler verilebilir.
4.7.3. Durumun zaman içinde incelenmesi (Condition
Monitoring): Meydana gelen arızalar
hakkında bilgiler toplanmakta, bunlar incelenmekte ve ilgili
elemanlarda gerekli düzeltmeler yapılmaktadır. Arızalandıklarında
uçuş emniyetini etkilemeyecek elemanlar bu kapsama alınmakta
ve herhangi bir bakım faaliyeti gerektirmemektedirler. Tüm elektronik komponentler ile karmaşık yapılı
mekanik parçaların birçoğu bu bakım yöntemi kapsamındadır.
Durumun zaman içinde incelenmesi düzeltici bakım kapsamındadır.
4.8. Bakımın
Sınıflandırılması
Uçak bakımları
yapıldıkları yere göre, yapıldıkları süreye göre ve yapılış
amaçlarına göre sınıflandırılırlar.
4.8.1. Yapıldıkları
yere göre:
Bakımlar yapıldığı
yere göre dörde ayrılmıştır.
Uçuş hattında
yapılan bakım faaliyetleri
Bakım tesislerinde
yapılan bakım faaliyetleri
Uçak üzerinde yapılan
bakım faaliyetleri
Uçak üzerinde yapılmayan
bakım faaliyetleri.
Uçuş hattında
yapılan bakım faaliyetleri, genellikle uçağın uçuşa
verilebilmesi için yapılan faaliyetleri kapsamaktadır. Bunlar
servis, uçuşa elverişlilik için yapılan göz ve operasyonel
kontroller, uçağın uçuşa verilmesini engelleyen bir arıza
olduğunda hatta değiştirilebilen ünite adı verilen LRU'ların
değiştirilmesi ve hatta motorun değiştirilmesi gereken
faaliyetlerdir. Bakım tesislerinde yapılan değişiklikler ise
bu kapsamın dışında kalarak atölyede ve hangarda yapılan tüm faaliyetleri içermektedir.
Bu sınıflandırmanın
amacı, bakım faaliyetlerini, doğrudan uçak üzerinde mi yoksa
başka bir yerde mi yapıldığının belirlenmesidir. Uçak üzerinde
yapılmayan bakım faaliyetleri ilgili atölyelerde yapılmaktadır.
Atölyelerdeki bakım faaliyetlerine motor revizyonları,
elektronik komponent tamiri ile mekanik komponent tamir ve
revizyonu örnek olarak verilebilir. Uçak üzerinde yapılan bakım
faaliyetleri ise genellikle uçuş hattında yapılan değişiklikler
ve bakım faaliyetleri kapsamındadır.
4.8.2. Yapıldıkları
süreye göre:
Bakımları yapıldıkları
süreye göre üçe ayrılmıştır.
Küçük bakım
Orta seviye bakım
Büyük bakım
Küçük bakım; 24
saat veya daha az süren bakımları ve bu süre içinde
giderilebilecek arızalar üzerindeki faaliyetleri kapsamakta ve
genellikle hatta yapılmaktadır.
Orta seviye bakım;
7 güne kadar bir zaman dilimini kapsayan bu bakımlar bakım
tesislerinde yapılır.
Büyük bakım; Uçağın
zamana bağlı olarak yaşlanması sonucunda ortaya çıkan bakım
gereksinimlerine ihtiyaç duyulmaktadır. 7 günden daha fazla
zaman gerektiren büyük bakımlar, yapısal kontrol ve tamirler,
gövdenin yeniden boyanması, yolcu kabininin yeniden düzenlenmesi
ve uzun zaman alacak tadilatlar gibi faaliyetleri kapsamaktadır.
Bununla birlikte, büyük bakımlar
gerekli donanıma sahip bakım tesislerinde yapılmaktadır.
4.8.3. Yapılış
amaçlarına göre:
Bakımlar yapılış
amacına göre ikiye ayrılmıştır.
Önleyici bakım
Düzeltici bakım
4.8.3.1. Önleyici
bakım; sistemlere gerekli bakımlar arıza oluşmasını
beklemeden önceden yapılır. Böylece arızalar önlenmiş olur.
Programlı bakımlar önleyici bakım kapsamında yer almaktadır.
4.8.3.1.1.
Programlı Bakımlar
Yapımcı firma
tarafından bakım el kitaplarında belirlenen aralıklarla
uygulanan uçak yapısındaki sistemler ve elemanlar arızalansın
veya arızalanmasın kontrol edilip, yapımcı firma tarafından
belirlenen sınırlayıcı koşullara uygunluğunun belirlendiği
uymuyorsa değiştirildiği günlük,aylık veya yıllık olarak
programlanabilen bakımlardır. Programlı bakımlar belirli sürelerde uygulanır ve çeşitli
kodlara sahiptir. Zaman aralıkları ve kodlar uçağın cinsine,
bakımı uygulayan kuruluşun bakım planına ve şirketlere göre
değişiklik gösterebilir. Genellikle programlı bakım
periyotları A,B,C,D,E ve benzeri harflerle simgelendirilir. Her bir bakım periyodu bir
öncekinden daha kapsamlı ve daha uzun süre alan bakımlardır.
Programlı bakımlar
servis, kontrol, çalışma ve fonksiyon kontroller ile bazen az
miktarda yapısal kontrolü kapsar. A,B,C bakımlarında, tüm uçak
sistemleri ( motor, kumanda sistemleri, iniş takımları vs. )
kontrol, servis ve test işlemlerinden geçirilir, gerek yolcu
kabini içinde, gerek kabin dışında yani kanatlar, motor,
kuyruk bölgesinde dışarıdan görülemeyen yerlere erişilerek
kontroller yapılmakta, hasarlı
bulunan parçalar yenilenmekte, gerekli servis ve test işlemlerinden
sonra açılan bölgeler tekrar kapatılmaktadır.
Bakım çıkışında
tüm sistemler ve uçak için hayati önem taşıyan motorlar
detaylı bir test bir programından geçirilir ve tüm sonuçlar
uçak bakım kitaplarında tarif edildiği şekilde olumlu ise uçak
sefere verilir.
Büyük bakımlar;
D ve daha sonraki bakımları kapsar. Bu tip bakımlarda daha çok
yapısal kontrol ve tamirlerin uygulandığı ağır bakımlardır.
Uçağın bu bakımlarda yerde kalış süresi uçağın yaşı
ve uçuş saati ile doğru orantılıdır. Bakım süresi on beş
günden üç aya kadar uzayabilir. Korozyon kontrolü ve
giderilmesi, iniş takımı gibi büyük komponentlerin değiştirilmesi,
büyük çaplı modifikasyonların uygulanması da bu bakımlarda
yapılır.
Bakım ekibinin
çalışması burada bitmemekte, bakım esnasında yapılan tüm
işlemler, işin muhteviyatı, yapan kişinin imzası, lisans
numarası, iş yapılırken kullanılan uçak imalatçısının
dokümanlarının ismi, işin yapıldığı gün, saat ve çalışılan
toplam sürenin kaydedildiği yazılı formlar toplanarak uçağın
siciline kaydedilmek üzere saklanmaktadır.
4.8.3.2. Düzeltici
bakım; oluşan arızalar giderilir. Arıza yapma olasılığı
zamana bağlı olmayan elemanları kapsar. Programsız bakımlar
düzeltici bakım kapsamında yer almaktadır.
4.8.3.2.1.
Programsız Bakımlar
Bir parçanın
bilinen veya tahmin edilen arızasının düzeltilerek belirlenen
duruma geri getirmek için yapılan bakım faaliyetleri olarak
tanımlanır. Başka bir deyişle programsız bakım, ortaya çıkan
arızaların yada hasarların giderilmesi için yapılan bakım
faaliyetleridir.
Uçuş esnasında
veya kontroller esnasında uçuş emniyetini tehlikeye düşürücü
herhangi bir arızanın oluşması durumunda derhal uygulanan, bu
yapılmadan uçağın servise verilmesi mümkün olmayan bakımlardır.
Kuş çarpması, yıldırım çarpması, sert iniş programsız
bakım doğuran sebeplere örnek olarak verilebilir.
Bu bakımlarda
hangarın ne kadar işgal edileceği, uçağın uçuştan ne
kadar süre alıkonulacağı bilinemez. Bir uçak tipi seçiminde
toplam programsız bakım süresinin, toplam uçuş süresine
oranı göz önünde bulundurulur. Eğer bu rakam büyük ise uçağın
satın alınması tercih edilmez. Şirketlerin bakım planlarında
ve uçuş planlarında programsız bakıma yer verilmez.
4.9. Bakım
Kayıtlarının Tutulması
Uçak (gövde),
motor, pervane ve teçhizata uygulanan bakımlar logbook (kayıt
defteri) denilen defterlere kayıt edilir. Uçak (gövde), motor
ve pervane için ayrı ayrı defter tutulmaktadır. Yani bir uçağın
üç adet logbook'u bulunmaktadır.
Kayıt defterlerine;
uygulanan bakımlar, AD, SB, SIL uygulamaları, büyük malzeme
değişiklikleri, uçağın uçuş saati, landing sayısı, TSN,
TSO sayıları, motorun uçuş saati, CSN, CSO sayıları,
pervanenin uçuş saati gibi bilgiler kaydedilir. Bu kayıtların
yapılması zorunludur. Kayıt
defteri kayıtlarını bakım kontrol bölümü tutar.
Teçhizat bakımları,
malzeme değişiklikleri, SB, SIL, AD uygulamaları vb uçak(gövde)
kayıt defterine kayıt edilir. Teçhizat için ayrıca kayıt
defteri tutulmaz.
Sivil Havacılık
Genel Müdürlüğünün yaptığı denetimlerde kayıt
defterleri incelenir.
4.10. Uçaklar
Bakımlarında Konum Belirtme Sistemi:
Uçağın servis,
bakım ve onarımında, komponentin yerini ve uçağın referans
noktalarını belirtmek için bir sistem oluşturmak ve kullanmak
gerekmektedir. Bu tip bir sistemde gövde, kanatlar, motor
kaportası, kuyruk ve iniş takımları için referans hatlar ve
istasyon numaraları oluşturulur. Geniş uçaklar için Amerikan
Hava Taşımacılar Birliği ( ATA- Air Transport Association of
America) yer belirleme sistemi için bazı alanlar belirlemiştir. Bunlar daha
ileride anlatılacaktır.
Uçağın herhangi
bir yapısal elemanını, kanat çerçevelerini, gövde
balkhedlerini vb gibi elemanların yerini göstermek amacıyla
kullanılan birçok numaralandırma sistemi vardır. Birçok üretici,
istasyon belirtme şeklinde bir numaralandırma sistemi kullanır.
Burada uçağın burunu sıfırıncı istasyon olarak adlandırılır
ve diğer istasyonlar sıfırıncı istasyona olan uzaklıkları
(inch olarak) cinsinden numaralandırılır. Böylece teknik
resim okunurken "gövde
çerçeve istasyonu 137" görülünce bunun burundan
itibaren 137inch mesafede olduğu anlaşılır.
Yapının uçağın
merkez hattının sağında mı solunda mı olduğunu belirtmek için
çoğu üretici merkez hattı sıfır istasyonu olarak belirtir.
Eleman uçağın sağında veya solunda olarak ve istasyon
numarası ile belirtilir. Aşağıdaki listede birçok üretici
tarafından kullanılan konum belirtme sistemleri ve açıklamaları
yer almaktadır.
-
- Gövde İstasyonları
(Fuselage Station, Fus. Sta. veya F.S.): Referans alınan
sıfır noktasına göre inch cinsinden numaralandırmadır.
Referans alınan nokta genellikle uçağın burnundan geçtiği
varsayılan hayali çizgidir ve tüm uzaklıklar bu
noktaya göre belirtilir. Verilen noktanın mesafesi
merkez hattına paralel olarak burundan kuyruğa doğru
ölçülür. Bazı üreticiler gövde istasyonlarını B.S
(Body Station) olarak ta göstermektedir.
-
- Merkez Hattı
(Buttock Line veya Butt Line veya B.L): Burundan kuyruğa
doğru yatay merkezi hattın sağından ve solundan ölçülen
mesafelerdir.
-
- Su Hattı (Water
Line W.L.): Ölçülen yüksekliğe göre numaralandırmadır.
Yer seviyesinden veya gövdenin alt hizasından ölçülen
mesafelerdir.
-
- Aileron İstasyonu
(A.S): Kanatçığın iç kısmından dış kısmına doğru
iç kısma paralel olarak ve kanat arka sparına dik
olarak ölçülen mesafelerdir.
-
- Flap istasyonu
(F.S): Flabın içinden dışına doğru kanadın arka
sparına dik ve flabın iç kenarına paralel şekilde ölçülen
mesafelerdir.
-
- Motor Kaporta
İstasyonları (Nacelle Station veya N.S): Hayali su hattına
dik şekilde kanat ön sparının önünden veya arkasından
ölçülen mesafelerdir.
Ayrıca büyük uçaklarda
yatay stabilize istasyonu(H.S.S), dikey stabilize istasyonu(V.S.S),
motor istasyonu(P.P.S) vb. gibi ölçüler belirtilebilir. Bu
gibi durumlarda uçağın herhangi bir konumu belirtilmeden önce
üreticinin terminolojisine ve konum istasyon sistemine danışılmalıdır.
Daha önce açıklandığı
üzere uçak alanları (zoning) ATA-100'de belirtilmiştir. Daha
detaylı bilgi için ATA-100'e başvurulmalıdır. Burada temel
alan prensipleri anlatılacaktır.
Alanlar büyük
alan, büyük alt alan ve basit alan şeklinde ayrılır. Büyük
alan üç rakamlı ( XYZ )nin ilk rakamı X ile belirtilir. Örneğin;
Büyük Alanlar;
-
- Gövdenin alt
yarısı- arka basınç bulkheadine kadar
200 Gövdenin üst
yarısı- arka basınç bulkheadine kadar
300 Kuyruk ve arka
basınç bulkheadi
400 Motorlar ve destekler/paylonlar
500 Sol kanat
600 Sağ kanat
700 İniş takımları
ve iniş takımları kapakları
800 Kapılar
900 Standart
numaralandırmada belirtilmeyen ve uçak tiplerinde yaygın
olmayan farklı
yerler
Büyük alt alanlar
üç rakamlı (XYZ)nin ikinci rakamı olan Y ile belirtilir. 300
numaralı büyük alan( kuyruk ve arka basınç bulkheadi) aşağıdaki
büyük alt alanlara ayrılabilir.
Büyük alt alanlar;
310 Basınç
bulkheadinin gövde arkası
320 Dikey stabilize ve istikamet dümeni
330 Sol yatay stabilize ve irtifa dümeni
340 Sağ yatay
stabilize ve irtifa dümeni
Basit alanlar üç
rakamlı (XYZ)nin son rakamı Z ile belirtilir. 320 büyük alt
alanı(dikey stabilize ve istikamet dümeni) aşağıdaki gibi
basit alanlara ayrılabilir.
Basit alanlar;
321 Dikey stabilize
hücum kenarı
322 Dikey stabilize
yardımcı spardan ön spara
323 Ön spardan arka spara
324 Arka spardan
firar kenarına
325 İstikamet dümeninin
alt kısmı
326 İstikamet dümeninin
üst kısmı
327 Dikey stabilizenin ucu
Yukarıdaki örneklerde
de görüleceği üzere numaralandırma sistemi ile belirtilen
yerlere tereddüt etmeden ulaşmak, bakım servis vb işlemler için
kolaylık sağlamaktadır. Böylece belirtilen yer her kişiye göre
değişiklik göstermemekte belli bir standart sağlanmaktadır.
Uçak üreticilerine ve tiplerine göre uygulanan numaralandırma
sistemi ilgili kitaplardan öğrenilmelidir. Bu sistemle hangi
elemanın uçağın neresinde bulunduğu veya hangi komponentle
ilişkisi olduğu hakkında bilgi edinilebilir.
